Kolory wtórne trzeciego stopnia

Zielony, fioletowy i pomarańczowy to kolory wtórne czyli drugiego stopnia ale dzieląc dalej koło barw dochodzimy do trzeciego stopnia.
Niebieskie niebo i żółta trawa czyli kolory podstawowe dają zieleń (drzewo w środku). Jak widać jest jeszcze miejsce na zielonożółte drzewo z przodu i zielononiebieskie z tyłu.






Analogicznie czerwone dachy i żółta ziemia (podstawowe), pomarańczowy budynek w środku (wtórne) a po bokach budynki czerwonopomarańczowy i żółtopomarańczowy (wtórne trzeciego stopnia).





Wreszcie od niebieskiego przez niebieskofioletowy, filetowy, czerwonofioletowy do czerwonego.








Z kolorów wtórnych trzeciego stopnia można utworzyć dwie harmoniczne triady. Idąc w jedną stronę od podstawowych barw w kole znajdziemy niebieskofioletowy, żółtozielony i czerwonopomarańczowy.





Idąc w drugą stronę znajdziemy czerwonofioletowy, żółtopomarańczowy i niebieskozielony.








Podane przykłady wyglądają infantylnie gdyż są tylko prostą prezentacją do zapamiętania z których barw składa się dana gama harmoniczna. W praktyce kolory wchodzące w skład gamy nie zabraniają występowania innych kolorów tylko przeważają nad innymi i nadają ogólny koloryt obrazu oraz jedna z barw powinna być wyraźniejszą dominantą. Zaprezentuję to w następnych wpisach.

Kolory wtórne

Kolory wtórne powstają przez zmieszanie dwóch kolorów podstawowych.
Jeśli zmieszamy odcienie znajdujące się bliżej siebie na kole kolorów to powstałe będą bardziej czyste. Tu zmieszałem błękit pruski z żółcią cytrynową. Obydwa pigmenty mają zielonkawy odcień.






Tu natomiast żółty z ultramaryną która ma więcej w sobie czerwieni. Powstała zieleń jest bardziej przybrudzona.








Żółty z ciepłą czerwienią daje czysty pomarańczowy.









Żółty cytrynowy z kraplakiem daje złamany, przybrudzony odcień pomarańczowego.








Konsekwentnie ultramaryna zmieszana z kraplakiem dają fiolet.










Błękit pruski z czerwienią brudzą fiolet ale pozwalają uzyskać fajną czerń.









Do namalowania tego obrazka użyłem wyłącznie farby żółtej, niebieskiej i czerwonej które mieszałem na palecie. W rezultacie otrzymałem obrazek w harmonii kolorów wtórnych.






Podsumowując jeśli chcemy uzyskać czyste barwy wtórne powinniśmy wybrać odcienie kolorów podstawowych które leżą bliżej siebie na kole. Jeśli chcemy złamać kolory i mieć odcień szarawy lub brązowawy to możemy użyć innych. Przydaje się to często podczas malowania zieleni. Drzewa, trawy etc. nie mają jednolitej barwy i jeśli się użyje różnych mieszanek to wyglądają naturalniej.

Kolory podstawowe

Kolejną gamą barw po prostu kolory podstawowe. Chyba każdy wie ze szkoły, że kolory podstawowe to żółty, niebieski i czerwony.
To przykład namalowany żółtym, czerwonym i niebieskim. Czyste kolory obok siebie wyglądają dziecinnie i są często używane przy projektowaniu zabawek lub mebelków, pokoi, książek dla dzieci.





W drukarstwie stosuje się jednak bardziej precyzyjnego podziału na tzw. triadę czyli żółty, cyjan i purpurę. Demonstruję tu żółty, błękit pruski i kraplak które są zbliżone do kolorów triady.






W praktyce jeśli pozwolimy kolorom się trochę zlewać i tworzyć przejścia to namalujemy ładny, kolorowy obrazek używając wyłącznie trzech kolorów podstawowych chociaż nie będą to już same czyste kolory.





Jeśli zmieszamy trzy kolory to powstaną brązy. Zgaszą one soczystość czystych barw. Lepiej tego unikać jeśli obrazek ma być kolorowy i słneczny.







Gama harmoniczna kolorów podstawowych stosuje się najczęściej w projektowaniu znaków graficznych, ornamentów, malarstwie abstrakcyjnym lub innych gatunkach jak np. pop-art. Żółty, cyjan i purpura to rzeczywiste kolory podstawowe jednak w malarstwie dalej stosuje się tradycyjny podział na żółty, niebieski i czerwony.

Zima w Białymstoku

Pojawiła się rewelacyjna szadź więc poszedłem z aparatem do parku. Poniżej przedstawiam krok po kroku etapy w jakich powstawała jedna z moich ostatnich akwarel. Zdjęcie każdego etapu oznacza że w tym czasie musiałem czekać aż wyschnie warstwa farby.

Najpierw jak wspominałem zrobiłem zdjęcie.

Na podstawie zdjęcia zrobiłem szkic ołówkiem na papierze 20x30. Jak widać nie trzymam się dokładnie fotografii tylko wykorzystuję ją do własnej kompozycji.

Zamalowałem niebo ultramaryną a w miejscach słonecznych żółto-pomarańczowym odcieniem, czasem żółtą ochrą.

Ultramaryną mieszaną w różnych proporcjach z umbrą paloną i żółtą ochrą namalowałem cienie na śniegu oraz zarys drzew.

Tu domalowałem pnie drzew pozwalając im się rozmyć ku górze. Używałem umbry palonej z niewielką ilością ultramaryny i brązu van Dycka.

Do namalowania zieleni w centrum użyłem sieny palonej z ultramaryną.

Tu przyciemniłem cienie na pierwszym planie używając czystej ultramaryny czasem z dodatkiem umbry palonej.

Teraz zacząłem malować pierwszy plan - drzewa i krzewy różnymi brązami z dodatkiem ultramaryny.

W końcu ostrzem żyletki wydrapałem śnieg na gałęziach a oraz zrobiłem szadź.

Przedstawiłem tu jedną z metod uzyskiwania białych plam w akwareli. Pierszą jest zwykłe pozostawienie niezamalowanych miejsc. Inną metodą jest pokrycie fragmentów płynem maskującym. Dziś pokazałem wydrapywanie. Można do tego użyć żyletki lub papieru ściernego. Najważniejsze aby farba była całkowicie sucha. Są jeszcze inne metody ale o tym w następnych wpisach.

Najprostsze harmonie kolorów - cz. V

Na koniec porównania połączeń różnych barw zgodnie z zasadą analogii pozostały zielenie.
Tu zaczynam niebieskim a kończę na zieleni przechodząc przez niebiesko-zielony.









Tu przechodzę od niebieskawych odcieni zieleni do bardziej żółtawych.









Wreszcie oliwkowy w połączeniu z zielenią chromową, soczystą i trochę żółtego. Oliwkowy ma odcień brązu jest więc po prostu złamaną zielenią.

Od fioletu przez niebieskie do zielonych mamy gamę kolorów zimnych.

Jak wspominałem granica pomiędzy ciepłymi zimnymi kolorami nie jest oznaczona grubą kreską, więc zakres barw można nieco rozszerzyć.







Tu przykład obrazka w zimnej tonacji z miejscami ciepłych kolorów. Obrazek dalej jest zimny a cieplejsze miejsca działają jak zapalniczka na mrozie. Ciepły płomień ale za mało by rozgrzać całe pomieszczenie a w nawet na zasadzie kontrastu oddalając się wyraźniej czuje się chłód dookoła.



Na pierwszym obrazku na górze mamy przykład "kalafiora" na niebie. Tak się dzieje gdy malujemy jednym kolorem a potem na mokrą jeszcze powierzchnię będziemy próbowali dodać drugi. Jak tego uniknąć?
Jeśli namoczymy papier i malujemy "mokre w mokrym" to nic się nie dzieje, kolory ładnie się zlewają. Jeśli trochę podeschnie a papier nie jest już mokry lecz wilgotny to nie można nabierać dużo wody na pędzel. Pędzel musi być bardziej suchy niż papier.
Jeśli już doszło do powstania kalafiora? Można zaakceptować jeśli pasuje do obrazka uznając za szczęśliwy przypadek a nawet użyć tego efektu świadomie.
Jednak w malarstwie realistycznym jest to często katastrofa i chcemy się tego pozbyć. Trzeba przede wszystkim poczekać aż całkowicie wyschnie i delikatnie rozmyć kalafior mokrą gąbką i czystą wodą.

Najprostsze harmonie kolorów - cz. IV

Kolejne połączenia kolorów analogicznych to fioletowy i niebieskie.
Tu jest fioletowo niebieski z ultramaryną i błękitem pruskim.









Tu podstawowym jest błękit nieba miejscami przechodzi w ultramarynę, miejscami w błękit pruski i indygo.








Tu używam niebieski ftalowy, indygo i mieszam z zielenią chromową.









Paynes gray z błękitem pruskim w oddali i brązem van Dyka na pierwszym planie. Brąz podobnie jak czerń powstaje przez mieszanie trzech kolorów podstawowych, tylko w nierównych proporcjach. W van Dyku jest więcej niebieskiego niż w sienach więc całkiem łagodnie się tu prezentuje.



Na koniec prezentuję czerń z niebieskim. Czerń harmonizuje z niebieskim i można go używać z umiarem do przyciemniania zimnych barw. Czerń jest również mieszanką wszystkich kolorów podstawowych a dodana do żółtego daje zielony odcień co świadczy o obecności niebieskiego.



Akwarelki przedstawione tu maluję na papierze akwarelowym Fabriano. Jest to papier z dodatkiem bawełny i ma charakterystyczną nierówną fakturę. Pozwala to osiągnąć niektóre efekty jakie nie wyszłyby tak na gładkim papierze np. maluję niebo używając dużej ilości wody a pierwszy plan często tzw. suchym pędzlem. Pędzel wtedy kładę prawie płasko i ciagnę bokiem. Dzięki nierówności papieru powstają poszarpane plamy przypominające nierówności terenu i złudzenie większej ilości detali na pierwszym planie. Podobnie dzięki temu wychodzą roztrzepane listowia drzew a budynki, góry i lasy na horyzoncie nie są jednoznacznie sprecyzowane.
Ciekawostką jest, że oko widza samo "domalowuje" niewyraźne fragmenty obrazu i patrząc na pojedyncze kreski autentycznie widzi drzewa w oddali lub czasem wystarczy zasugerować część okna a on i tak będzie widział całe bo w głowie sam dorysuje resztę. Podobnie jak w książkach lub filmach potrafimy czytać między wierszami i sami domyślamy się tego co nie zostało powiedziane. Dlatego nie ma potrzeby tłumaczyć wszystkiego widzowi tak jak w serialach familijnych.

Najprostsze harmonie kolorów - cz. III

Posuwając się dalej po kole barw dochodzimy do czerwieni i fioletów.
Użyłem w tym przykładzie pomarańczowego, jasnej czerwieni i kraplaku.








Tu przesuwam się dalej po kole i tworzę następną harmonię analogicznych kolorów - czerwony, kraplak, czerwono-fioletowy.







A tu kraplak oraz fiolety-czerwony i fioletowy-niebieski. Trzymając się ściśle reguł powinienem wybrać układ czerwono-fioletowy, fioletowy, niebiesko-fioletowy, ale nie o to chodzi w malowaniu aby trzymać się ściśle tabeli tylko aby kolory harmonizowały.




W tym miejscu dochodzimy do następnego typu harmonii. Zaczynając od żółtego, przez pomarańczowy, brązy do czerwonego są to kolory ciepłe. Możemy więc użyć ich wszystkich by namalować obrazek w gamie kolorów ciepłych.




Fiolet i zieleń mogą być traktowane zarówno jako ciepłe jak i zimne barwy, możemy więc użyć tu ich cieplejszych odcieni.







W praktyce użycie samych ciepłych barw nie jest wymagane do uzyskania ciepłego tonu obrazu. Musi być jednak wyraźnie dominujące. Kilka chłodniejszych plam doda kontrastu i ożywia obrazek.






Przy okazji zwrócę uwagę na kilka technicznych problemów, gdyż akwarela czasem zachowuje się w inny sposób niż się spodziewamy. Akwarela jest farbą wodną i po wyschnięciu jaśnieje.
Jeśli malujemy z dużą ilością wody to jaśnieje bardziej więc do najciemniejszych miejsc trzeba użyć farby prosto z tubki tak jak gwasz. Najlepiej aby była to ostatnia warstwa gdyż chcąc jeszcze bardziej przyciemnić można rozpuścić i zdjąć farbę zamiast dodać. Tworzy się wtedy tzw. błoto.
Również jeśli malujemy na wilgotnej powierzchni farba potrafi prawie całkowicie się rozmyć. Trzeba albo poczekać aż całkowicie wyschnie papier na którym mamy malować (suszarka do włosów przydatna) albo użyć ciemniejszego tonu niż ten który jest potrzebny, a wtedy po wyschnięciu będzie odpowiedni. Na wilgotnej jeszcze farbie tak czy inaczej trzeba malować bardziej suchym pędzlem bo inaczej powstaną tzw. kalafiory.

Najprostsze harmonie kolorów - cz. II

Najłatwiejszą gamą harmoniczną jest kompozycja kolorów analogicznych czyli leżących obok siebie w kole kolorów.
Jeśli użyjemy koloru żółtego, to po jednej stronie palety będzie żółto-pomarańczowy, a po drugiej żółto-zielony. Barwy te są właśnie kolorami analogicznymi. Jedna z tych barw powinna być dominująca. Tu użyłem żółcień, cytrynowy oraz jasną zieleń.




Siena naturalna to w zasadzie złamany żółty, siena palona natomiast przyciemniony pomarańczowy. Wszystkie te barwy będą harmonizować jako analogiczne i dadzą odcienie kolorów od żółtego do pomarańczowego.





Żółta ochra w połączeniu z pomarańczowym i jasnym żółcieniem oraz brązami czyli żółto-pomarańczowy, pomarańczowy i czerwony.







Od pomarańczowego przez czerwono-pomarańczowy do czerwonego. Dodatkowe odcienie da rozwodniony czerwony czyli różowy i sieny.







Harmonia kolorów analogicznych jest przyjemną, łatwą w użyciu gamą o niewielkich kontrastach. Żółcienie, pomarańcze i brązy dają w rezultacie szeroką gamę harmonizujących ze sobą barw. Kolory analogiczne to zestawienia często występujące w naturze.
Brązy są złamanymi, przyciemnionymi odmianami kolorów żółtych i pomarańczowych.

Najprostsze harmonie kolorów - cz. I

Monochromatyczne obrazy można wzbogacić np. o różne odcienie brązów. Pierwszy plan namalować cieplejszym odcieniem a dalszy zimniejszym.
Tu całość jest namalowana sepią i brązem van Dyka a pierwszy plan umbrą paloną.









Ten obrazek malowałem głównie sepią, jest nieco cieplejszy i różnice w odcieniach delikatne.








W tej akwareli więcej jest umbry palonej, a siena palona tylko w pierwszym planie.









Tu dominuje siena palona i naturalna, a w partiach oddalonych używałem umbry palonej.








Siena naturalna przyciemniana sieną paloną na pierwszym planie i umbrą paloną w dalszych jest dobrym przykładem użycia różnych brązów do uzyskania fajnego, ciepłego obrazka.






Generalnie są to nieznaczne różnice w temperaturze koloru, ale dające przyjemny efekt.
Wszystkie akwarelki tak jak w poprzednich artykułach o kolorach są miniaturowe a namalowane zostały jednym pędzlem typu rigger. Pędzel ten został wymyślony do malowania lin w malarstwie marynistycznym i jest również często używany do malowania gałęzi, traw, detali etc. Najczęściej używam syntetycznych riggerów, tu jednak malowałem wykonanym z włosia sobola gdyż jest bardziej miękki.
Użyłem również płynu maskującego do zasugerowania płatków śniegu. Jest to płynny lateks który można nakładać np. pędzlem - starym bo łatwo może się zniszczyć. Pędzel najpierw najlepiej posmarować mydłem co pozwoli na lepsze spłukanie płynu maskującego zanim zaschnie, a zasycha bardzo szybko. Na kartce całkowite wyschnięcie zajmuje kilka minut. Po namalowaniu akwareli wytrzeć gumką albo po prostu paluchem. W tych akwarelkach używałem wykałaczki do nakładania płynu.